درباره سیستم مدیریت زیست محیطی (ایزو14001) بیشتر بدون!

سیستم‌های مدیریتی یه چارچوب و قاعده مشخصی دارن و محتوای اون‌ها سبب متفاوت بودنشون میشه. تمرکز سیستم مدیریت زیست محیطی ایزو 14001 بر روی محیط زیست هست، اگه فردی ISO14001 رو یاد بگیره می‌تونه تسلط نسبی روی سیستم‌های دیگه هم داشته باشه.

سیستم مدیریت زیست محیطی ایزو 14001 به چه معناست؟

ایزو 14000 با مدیریت محیطی در ارتباط هست که به شرکت‌ها و سازمان‌ها برای به حداقل رسوندن آلودگی زیست محیطی و جلوگیری از ورود آلاینده به محیط زیست کمک می‌کنه. ایزو 14001 یه استاندارد جهانی برای سیستم مدیریت زیست محیطی بوده و یکی از اعضای خانواده بزرگ ایزو14000 می‌باشد.

ایزو14001 الزامات یک سیستم مدیریت محیط زیستی رو مشخص می‌کنه که یه سازمان می‌تونه از اون‌ها برای بهبود و ارتقای عملکرد زیست محیطی خودش استفاده کنه. به معنای دیگه اگه یه سازمان یا شرکت معیار‌های تعیین شده توسط یک سیستم مدیریت زیست محیطی رو انجام بده، می‌تونه یه سیستم مدیریتی زیست محیطی موثر رو راه‌اندازی کنه.

این استاندارد از ساختاری مشابه سایر استانداردهای سیستم مدیریت ایزو پیروی کرده و یکپارچه‌سازی سیستم رو آسون‌تر می‌کنه.

سازمانی که می‌خواد مسئولیت‌های خودش رو به‌طور سیستماتیک مدیریت کنه به‌گونه‌ای که به پایداری محیط زیست کمک کنه می‌تونه از ISO14001:2015 استفاده می‌کنه.

ISO 14001:2015 به سازمان کمک می‌کنه تا به نتیجه‌های مطلوب سیستم مدیریت زیست محیطی خودش برسه؛ نتیجه‌هایی که برای محیط زیست، سازمان و طرف‌های ذینفع ارزش ایجاد می‌کنه.

تاریخچه و آخرین ورژن سیستم مدیریت زیست محیطی ایزو14001

در سال‌های زیر سری استانداردهایISO14001 بازنگری شده است:

• سازمان جهانی استاندارد درسال 1996 اولین سری استانداردها رو با عنوان ایزو14001 منتشر کرد.
• درسال 2004 برای اولین بار ایزو14001 ویرایش شد که این نسخه ویرایش شده تفاوت چندانی با ISO14001:1996 نداشت.
• ویرایش بعدی در سال 2008 صورت گرفت.
• ایزو14001، ISO 14001: 2015 جدید‌ترین نسخه ویرایش شده هست. تغییرات کوچکی در این ویرایش استاندارد به وجود آمده و مفهوم چرخه عمر محصول به این نسخه اضافه شده.

اگه میخای ایزو 14001 رو درون سازمانت پیاده سازی کنی و کامل آموزش ببینی، توی دوره جامع آموزش ISO 14001 صنایعشو شرکت کن.

مدل طرح‌ریزی، اجرا، بررسی، اقدام (PDCA)

PDCA مبنا همه سیستم‌های مدیریتی هست که در خیلی از فعالیت‌ها به‌طور طبیعی اجرا می‌شه حتی تو زندگی روزمره هم به‌کار گرفته می‌شه.

PDCA شامل چهار جز Plan، Do، Check و Act هست.

چرخه PDCA می‌گوید هر‌کاری رو که می‌خواهی انجام بدی اول براش یک برنامه مدیریتی بنویس، برنامه ای که در اون مشخص باشه که:

• می‌خوای چیکار کنی؟
• چه زمانی می‌خواهی انجام بدی؟
• به چه تعداد افراد و چه میزان منابع نیاز داری؟
• و…

در قدم بعدی باید برنامه‌ای رو که نوشته شده باید مرحله به مرحله اجرا بشه. در قدم سوم که check کردن هست باید چک بشه که آیا درست و به‌نحوی که در برنامه بوده اجرا شده یا نه؟ درمرحله Act، باید قبل ریختن برنامه جدید برای ادامه روند کار، یک بازنگری و بررسی انجام بشه. تو این مرحله هست که بهبود مستمر اتفاق می‌افته.

استاندارد‌ سیستم مدیریت زیست محیطی ISO 14001

تقریبا از حدودای سال 2015 همه ایزو ها این 10 بند رو دارن و مشابه هم هستن، و فقط محتوای اون‌ها با هم متفاوته.

بند‌های استاندارد سیستم مدیریت زیست محیطی ایزو 14001

1. دامنه کاربرد

این استاندارد بین‌المللی به سازمان‌ها و شرکت‌ها کمک می‌کنه تا به نتایج مد نظر خودشون که باعث ایجاد ارزش برای محیط زیست، سازمان یا شرکت و طرف‌های ذینفع می‌شه تویه سیستم مدیریت زیست محیطی دست پیدا کنن.

نتیجه‌های مد نظر سیستم مدیریت محیط زیستی، همسو با خط مشی زیست محیطی سازمان:

• پیشرفت عملکرد زیست محیطی
• انجام تعهداتی مبنی بر اجرای بندهای استاندارد
• رسیدن به هدف‌های زیست محیطی

این استاندارد بین‌المللی برای هرسازمانی بدون در‌نظر گرفتن نوع، اندازه و چیستی آن قابل کاربرد هست.

2. مراجع الزامی

یک سری از ایزوها مرجع الزامی دارند اما ایزو14001 مرجع الزامی ندارد.

3. واژگان کلیدی

هر سیستم مدیریتی یه سری کلماتی داره که این کلمات در جاهای دیگه ممکنه معنای متفاوتی داشته باشن، برای همین، اول هر‌سیستم اون کلمه‌ها تعریف میشن.

• سیستم مدیریت زیست محیطی: بخشی از سیستم مدیریتی عمومی سازمان‌ها برای مدیریت جنبه‌های زیست محیطی، انجام تعهداتی مبنی بر اجرای بندهای استاندارد و بررسی فرصت‌ها و ریسک‌ها
• خط مشی زیست محیطی: به‌طور کلی یه سند است که در اون توسط مدیریت ارشد نیت‌ها و جهت‌گیری‌های سازمان در ارتباط با عملکرد زیست محیطی بیان می‌شه. خط مشی به‌دلیل اینکه به‌طور رسمی تعهد مدیریت به سازمان‌ها رو نشون میده اهمیت زیادی داره.
• جنبه محیط زیستی: قسمتی از فعالیت‌های یه سازمان یا محصولات و یا خدماتش که با محیط زیست سر‌وکار داره یا می‌تونه داشته باشه.
• پیامد زیست محیطی: ایجاد یه سری تغییرات در محیط زیست که ناشی از جنبه محیط زیستی بوده و می‌تونه سود‌بخش یا زیان‌بار، کلی یا جزئی باشه.
• طرف ذی‌نفع: یه سازمان یا فردی که می‌تونه بر فعالیت و یا تصمیم‌ها اثر بزاره و یا از اون اثر بپذیره یا خودش فکر کنه که اثر می‌گیره.
• هدف: همون نتیجه‌ای که باید بدست بیاد.
• ریسک: اثر عدم قطعیت (اثر انحراف از اون چیزیه که مورد انتظار‌ ما هست که مثبته یا منفی.)
• ریسک‌ها و فرصت‌ها: اثرات بالقوه خوشایند که همون تهدید‌ها هستن و اثرات بالقوه ناخوشایند که فرصت‌ها هستن.
• چرخه حیات: مراحل متوالی و به‌هم پیوسته سیستم محصول از فراهم کردن مواد اولیه از منابع طبیعی تا دفع نهایی. فراهم کردن مواد اولیه، طراحی، تولید، حمل‌ونقل، تحویل، استفاده و دفع نهایی مراحل چرخه حیات هستند.
•  برون‌سپاری: انجام ترتیباتی که یه سازمان خارجی یه سری از وظایف سازمان را انجام دهد.
• فرایند: مجموعه‌ای از فعالیت‌های به‌هم پیوسته که ورودی‌ها را به خروجی تبدیل می‌کند.
• انطباق: فراهم کردن یک الزام
• الزام: نیاز یا انتظار بیان شده، که متعارف یا ضروری است.
• ممیزی: فرایندی منسجم(سیستماتیک)، ناوابسته و مستند برای یافتن شواهد ممیزی و ارزیابی عینی آن برای تعیین فرام کردن محدوده‌ای از معیار‌های ممیزی  
• اقدام اصلاحی: اقدامی برای حذف علت عدم تطابق و جلوگیری از رخ دادن دوباره آن
• بهبود مداوم: فعالیت تکرار شونده برای پیشرفت عملکرد

4. محیط سازمان

هرسازمانی باید موضوعات داخلی و خارجی که با هدفشون ارتباط دارند رو تعیین کنه که این موضوعات شامل شرایط زیست محیطی تحت‌ تاثیر سازمان یا با توانایی تاثیر گذاشتن بر روی اون هست. همچنین هرسازمانی باید انتظارات و نیازهای طرف‌های ذی‌نفع خودش رو درک کنه.

5. رهبری

مدیریت ارشد باید رهبری و تعهد خودش رو در رابطه با مدیریت زیست محیطی نشون بده.

مدیریت ارشد با:

• ترویج بهبود مستمر

مطمئن شدن:

• به دستیابی سیستم به نتایج مورد نظر
• از در دسترس بودن منابع مورد نیاز
• یکپارچگی الزامات سیستم مدیریت زیست محیطی
• ایجاد خط مشی و اهداف زیست محیطی
• و …

می‌تونه رهبری و تعهد خودش رو نشون بده، همچنین مدیریت ارشد باید از تعیین مسئولیت‌ها و اختیارات برای سایر نقش‌ها و اطلاع رسانی به ‌اون‌ها مطمئن بشه.

6. طرح ریزی

یک سازمان باید با در نظر گرفتن جنبه‌های زیست محیطی و انجام تعهدات مطابق با استانداردها و در نظر گرفتن ریسک‌ها وفرصت‌های خودش، اهداف زیست محیطی رو ایجاد کنه.

اهداف زیست محیطی باید:

• مطابق با خط مشی زیست محیطی سازمان باشه
• بتوان در صورت امکان اون رو اندازه‌گیری کرد
• نظارت بر وضعیت یه سیستم، فرایند و فعالیت
• اطلاع رسانی بشه
• و به طور مداوم به‌روزرسانی بشه

 طرح‌ریزی یک سری اقدامات برای رسیدن به هدف‌های زیست محیطی:

یک سازمان وقتی‌که برای چطور رسیدن به هدف‌های خودش طرح‌ریزی می‌کنه، باید مشخص کنه که:

• چه چیزی قرار انجام بشه؟
• کدوم منابعی رو احتیاج دارن؟
• چه کسی قرار مسئول بشه؟
• در چه زمانی قرار انجام بشه؟
• چه‌طوری نتایج مورد ارزیابی قرار بگیرن؟

7. پشتیبانی

منابع:

سازمان باید منابعی که برای تثبیت، اجرا سازی، نگه‌داری و بهبود مستمر سیستم مدیریت محیط زیستی رو احتیاج داره، فراهم کنه.

صلاحیت:

سازمان باید:

• شایستگی افرادی را که در سازمان فعالیت می‌کنن و می‌تونن روی سیستم مدیریت اثر داشته باشند رو تایید کنه.
• میزان سواد، آموزش و تجربه هریک از افراد را بررسی کند.
• آموزش‌های مورد نیاز رو به‌همراه جنبه‌ها و سیستم مدیریت زیست محیطی تامین کنه.
• درصورت نیاز کارهایی رو در راستای رسیدن به شایستگی لازم انجام بده.

آگاهی:

سازمان باید از آگاهی کارمندهای خودش نسبت به خط مشی، جنبه‌ها و پیامد‌ها، عواقب منطبق نبودن با الزامات سیستم مدیریت و میزان اثر بخشی خودشون در سیستم مدیریت زیست محیطی مطلع باشند.

ارتباطات خارجی:

سازمان باید درمورد اطلاعات مرتبط به سیستم مدیریت زیست محیطی مطابق آنچه که از قبل تعیین شده، ارتباط بیرون سازمانی برقرار کند.

سازمان باید هنگام برقراری ارتباطات تعهدات خود را در نظر داشته باشد، اطلاعات مستندی را حفظ کند و بررسی کند که آیا اطلاعات زیست محیطی منتشر شده با اطلاعات سیستم مدیریتی هماهنگی دارند یا نه و از این مورد اطمینان حاصل کند.

8. عملیات

طرح ریزی و کنترل عملیات:

یه سازمان باید فرایند‌های لازم برای دست‌یابی به الزامات سیستم مدیریت زیست محیطی اعم از طرح ریزی، اجرا، کنترل رو حفظ کنه.

برخی از کنترل‌های زیست محیطی: کنترل هوا، کنترل پساب و پسماند، مدیریت انرژی، کنترل پیمانکاران و رفتار کارمندان، کنترل دستگاه و تجهیزات و…

سازمان‌ها باید همسو با چرخه حیات باشند:

• ایجاد یک‌سری کنترل‌ها برای اطمینان به‌ اینکه در روند فرایند طراحی و توسعه الزامات زیست محیطی در نظر گرفته شده
• تعیین الزامات زیست محیطی برای فراهم کردن محصولات و خدمات
• اطلاع رسانی الزامات زیست محیطی به ارائه کنندگان خارجی

هر سازمانی باید در وضعیت‌های اضطراری، آمادگی کافی را داشته باشد لذا باید از قبل یک‌سری فرایند‌ها را شناسایی کرده و آن‌ها را پیاده‌سازی کند.

9. ارزیابی

هر سازمانی باید عملکرد محیط زیستی خود را پایش، اندازه‌گیری و ارزیابی کنه. و همچنین باید اثربخشی سیستم مدیریت زیست محیطی را هم مورد ارزیابی قرار دهد. مدیریت ارشد هم باید سیستم مدیریت زیست محیطی رو در بازه‌های زمانی که از قبل برنامه‌ریزی شده ارزیابی کنه.

10. بهبود

هر سازمانی باید فرصت‌های بهبود رو مشخص کنه و کار‌های لازم رو برای رسیدن به نتیجه‌ها و اهداف مدنظر سیستم مدیریت زیست محیطی فراهم کنه. و به‌طور مداوم و پیوسته برای ارتقای عملکرد زیست محیطی، اثربخشی سیستم مدیریت زیست محیطی رو بهبود بده.

پکیج جامع و کاربردی آموزش ایزو 14001 صنایعشو رو ثبت نام کن.

هدف نسخه 2015 سیستم مدیریت زیست محیطی ایزو14001

یکی از اهداف ایزو14001 این است که به افراد کمک کند تا اثرات زیست محیطی سازمان خودشون رو کنترل کنن. این کار با پیروی از یک‌سری فرایندها که تویه شناسایی، ارزیابی، مدیریت و نظارت برعملیات به ما کمک می‌کنه انجام میشه؛ با پیروی از این فرایندها سازمان‌ها می‌تونن در جهت کاهش ضایعات وهزینه‌ها و بهبود بهره‌وری منابع پیش روند.

سیستم مدیریت زیست محیطی ایزو 14001 دو هدف اصلی داره

• رعایت قوانین‌ و مقررات: با عمل و حفظ استانداردهای قانونی، شرکت‌ها و سازمان‌ها میتونن از جریمه، مداخله دولت و تحریم‌های تجاری خودشون جلوگیری کنن.

برای مثال: طبق یکی از قانون‌ها 25 درصد محیط شرکت‌ها باید فضای سبز باشه، حالا به‌هر دلیلی یه شرکت این قانون رو اجرا نکنه به سازمان جنگل‌ها و مراتع معرفی میشه وبه‌عنوان جریمه مثلا باید 5 هکتار زمین رو که سازمان جنگل‌ها میخواد درخت بکاره، این شرکت همه هزینه‌هاشو بپردازه.

• کاهش اثرات زیست محیطی: ایزو14001 به سازمان‌ها تویه توسعه، اجرا و مدیرت سیاست‌های زیست محیطی کمک میکنه.

به‌عنوان مثال: ایزو14001 به سازمان‌ها تو برنامه‌ریزی برای کاهش ضایعات از طراحی تا دفع نهایی کمک کنه.

به کارگیری سیستم مدیریت زیست محیطی ایزو 14001 چه مزیت‌هایی دارد؟

پنج مزیت کلیدی سیستم مدیریت زیست محیطی ایزو14001

1. اثبات انطباق با قوانین و الزامات زیست محیطی
2. افزایش مشارکت مدیریت و کارکنان در حمایت از اهداف سازمان
3. ارتقا اعتبار و اعتماد سازمان در میان سهام‌داران (برخی کشورها الزام می‌کنند و میگند اگر می‌خواهید فلان محصول رو برای ما بفرستید حتما باید طبق استانداردهای ایزو14001 باشه. چرا؟ چون برای اون شرکت‌ها مهمه که در طی فرایند کمترین آسیب به محیط زیست وارد شه چون محیط زیست یه موضوع جهانیه که همه رو درگیر خودش می‌کنه.)
4. بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها با یکپارچه‌سازی موضوعات زیست محیطی در استراتژی سازمان
5. بهبود مستمر عملکرد زیست محیطی سازمان

به کار گیری استاندارد ایزو 14001 مزایای دیگری نیز دارد:

• صرفه‌جویی در مصرف انرژی
• کاهش پسماند و ضایعات و استفاده دوباره از ضایعات
• استفاده بهینه از موانع طبیعی
• رعایت قوانین ملی و بین‌المللی محیط زیستی
• کاهش شکایت‌ها و جریمه‌ها

پنج گام اصلی در سیستم مدیریت زیست محیطی ISO 14001:2015

1. ارزیابی و شناسایی مشکلات و شکاف‌ها در سیستم مدیریت محیط زیست
2. تهیه یک برنامه اجرایی برای یک سیستم مدیریت موثر زیست محیطی
3. برگزاری دوره‌های آموزشی با استاندارد جدید
4. بروز‌رسانی سیستم مدیریت محیط زیست برای سازگاری با الزامات جدید استاندارد
5. درخواست ممیزی

و در آخر باید بدونیم شرکت و یا سازمانی که تمامی بندهای این استاندارد رو رعایت و اجرا کنه می‌تونه گواهی‌نامه سیستم مدیریت زیست محیطی ایزو14001 رو دریافت کنه.