روش‌های کارسنجی و زمان سنجی کدامند؟
روش‌های کارسنجی و زمان سنجی اونقدر گسترده و مفصلند که قطعا نمیشه تو یه مقاله همه‌ی روش‌ها رو تشریح کرد، چون در کنار روش‌های اصلی خیلی از شرکت‌ها و سازمان‌ها روش‌های اختصاصی و متناسب با نوع فعالیت خودشون رو ابداع میکنن؛ ما تو این مقاله سعی کردیم چند مورد از جذاب‌ترین و واجب‌ترین روش‌های کارسنجی و زمان سنجی رو بهتون معرفی کنیم؛ پس تا انتها همراهمون باشید?
کارسنجی و زمانسنجی با اینکه نیاز روزمره و فوق‌العاده مهم مهندسین صنایعست امّا توی دانشگاه کمتر بهش پرداخته میشه و شما به عنوان دانشجوی این رشته، اهمیت این ابزار رو درک نمی‌کنید تا روزی که وارد صنعت بشید؛ توی مقاله‌ی کارسنجی و زمانسنجی چیست؟، نگاه اجمالی به تعاریف و مراحل کارسنجی و زمانسنجی داشتیم پس قبل از اینکه در این صفحه کنارمون باشی، یه نگاه به مقاله‌ی قبلی بنداز و وقتی برگشتی این مطلب رو بخون تا روش‌های کارسنجی و زمان سنجی رو با هم مرور کنیم.
راستی همونطور که اوّل بهت گفتم این مبحث خیلی گسترده و مهمه؛ اگه میخوای در همین راستا یه پکیج کامل و جامع داشته باشی تا تو رو به تسلط کامل برسونه، شک نکن پکیج مقدماتی ارزیابی کار و زمان و مبانی برنامه ریزی تولید برات مفیده؛ البته اگه قصد داری یه مهندس صنایع کاربلد باشی?
روش‌های کارسنجی و زمان سنجی
متُدهای کارسنجی و زمان سنجی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- روش‌های مستقیم
- روش زمانسنجی از پیش تعیین شده
روش‌های مستقیم (DOM)
یادته توی مقاله‌ی قبلی در مورد زمان سنجی با کرنومتر حرف زدیم؟!
کلمه‌ی DOM مخفف عبارت Direct Observation Method هست. این روش شامل مراحل زمانسنجی و نمونه گیری هستن.
تمام امکاناتی که برای اجرای اون احتیاج دارید یک کرنومتر و یا حتی stopwatch گوشی و یک برگه‌ی زمانسنجی هستش که جداولش رو میتونید با توجه به نیاز و نوع فعالیت مجموعه طراحی کنید؛ روش انجام این فرآیند رو میتونید توی مقاله‌ی قبلی بخونید.
پیشنهاد ما براتون اینه در همه‌ی مراحل کارسنجی و زمانسنجی، مطالعات و ثبت زمان‌ها رو دو بار انجام بدین؛ یک بار قبل از انجام کارسنجی و یک بار بعد از اون؛ این مقایسه باعث میشه تا میزان تاثیرگذاری این فرآیند رو درک کنید و به کارفرما و بقیه کارکنان ارائه بدید.
micro motion study
همینطور که از تیتر این بخش پیداست اکثر وقت‌ها کاری که در حال مطالعه و بررسیش هستید رو باید مرحله به مرحله و خیلی دقیق و اصطلاحاً میکروسکوپی انجام بدین.
یکی دیگه از روش‌های کارسنجی و زمان سنجی راهکار ضبط فیلمه؛ به این صورت که شما از فعالیّتی که مورد بررسی‌تون هست فیلم برداری می‌کنید؛ این فیلم‌برداری اکثراً با دوربین‌هایی که سرعت بالایی دارن انجام میشه؛ مزیّت این روش نسبت به زمانسنجی در لحظه با کرونومتر اینه که فیلم تهیه شده با ده‌ها نرم افزار و تکنیک نوین کامپیوتری آنالیز میشه، از نرم افزارهای معروف و کاربردی در این زمینه میتونیم به نرم‌افزار pro time estimation اشاره کنیم.
نمونه گیری در کارسنجی
قطع به یقین ما نمی‌تونیم بررسی‌هامون رو روی تک تک کارگران و کارمندان انجام بدیم پس باید یک نمونه‌ی معقول انتخاب کنیم و تحت نظر قرارش بدیم؛ نمونه‌ی معقول نه اونقدر مسلّط و ماهره که قدرت انجام کارش ۱۰۰ درصدی باشه و نه اونقدری تازه کار و مبتدیه که سرعتش از کارکنان دیگه خیلی پایین‌تر باشه؛ اگر نمونه‌ی انتخابیتون یک اپراتور معمولی باشه بررسی‌ها و نتایج دقیق‌تر میشن.
به عنوان یک کارفرمای منطقی در بین مواردی که زمان انجامشون رو بررسی می‌کنید؛ به فاکتورهای متغیّری که در کارگرهای مختلف وجود داره توجّه کنید؛ به طور مثال هر کارگری به میزان استراحت معیّنی نیاز داره پس این تلورانس رو موقع ارائه‌ی نتیجه در نظر بگیرید.
زمان سنجی با روش‌های PMTS
یکی از روش‌های کارسنجی و زمانسنجی که برای گسترش دادن استاندارهای مربوط به کار و زمان استفاده میشه رویکرد PMTS نام داره که مخفّف عبارت Predetermined motion time systems هست.
تصور کنید که دارید برای راه اندازی خط تولید یک محصول جدید برنامه‌ریزی می‌کنید و قطعاً احتیاج به پیش‌بینی شرایط و تخمین زمان انجام فرآیندها دارید؛ اونجاست که روش‌های PMTS به کمک شما میان. این روش نسبت به روش زمان سنجی با کرونومتر مزیت‌های زیادی داره؛ اولاً در این روش فقط یک بار بررسی هر فرآیندی کافیه پس خیلی سریع‌تر انجام میشه؛ ثانیاً نتایج به دست اومده از PMTS به طور قابل توجهی دقیق‌ترند و البته کمتر تحت تاثیر میزان مهارت و مود روزانه‌ی کارمندیه که مورد مطالعه‌ست?
برای اجرای این رویکرد هم میتونید وقتی یک فرآیندی به طریق درست و کامل اجرا شد فیلم‌برداری کنید؛ این مشاهده‌ی کلی باید به یک پروسه‌ی گام به گام تبدیل بشه که زمان لازم برای اجرای هر قدم از اون، از داده‌هایی استخراج میشه که طی ده‌ها مطالعه و آنالیز دقیق تایید شدن.
یکی از مزایای مهم و برجسته‌ی PMTS اینه که به شرح دقیق روش انجام کار نیاز داره و در نتیجه برای مطالعه‌ی نحوه‌ی انجام کار و البته بهبود اون روش میتونه قابل استفاده و مفید باشه.
روش نوین MODAPTS برای زمان سنجی
این سیستم یکی از نوین‌ترین روش‌های کارسنجی و زیر مجموعه‌ی PMTS هستش و تفاوتش با بقیه تکنیک‌های PMTS اینه که روی اعضایی از بدن که در مواقع انجام یک مرحله حرکت میکنن تمرکز داره، و نه فاصله‌ای که دست و سایر اعضا با ابزارها دارند، این تفاوت سرعت اجرا و استفاده از این تکنیک رو بالاتر می‌بره. یکی دیگه از تفاوت‌های MODAPTS با MTM و MOST واحد اندازه‌گیری اونه؛ واحد اندازه‌گیری مورد استفاده MODAPTS، مود MOD نامیده میشه و هر 1MOD معادل ۰/۱۲۹ ثانیه‌ست.
در این تکنیک مثل BASIC-MOST از کدهایی استفاده میشه که از یک حرف و یک عدد صحیح تشکیل شدن که در جداول راهنما میتونید معانی اون‌هارو متوجه بشید تا وقع ارائه و یا دریافت گزارش به مشکل برنخورید.
زمان سنجی به روش MTM
یکی از روش‌های زمان سنجی و کارسنجی که زیر مجموعه سیستم‌های PMTS هست، با عنوان MTM یا همون Methods time measurement شناخته میشه. MTMدر واقع مجموعه‌ای از سیستم‌هایی است که در سطوح و انواع مختلف کار مورد استفاده قرار می‌گیرن.
در این سیستم که از کاربردی‌ترین ابزارهای یک مهندس صنایع به شمار میاد، فرآیند رو به فعالیّت‌های جزئی‌تر تقسیم‌بندی می‌کنین. این تقسیم‌بندی باعث ذخیره‌ی وقت و انرژی میشه. حالا چرا؟! چون خیلی از فعالیّت‌ها در فرآیندهای مختلف مشترکن و کافیه یک بار زمان مورد نیاز برای انجام دادنشون اندازه‌گیری بشه تا به بانک‌های اطلاعاتی اضافه بشن و در زمان‌سنجی‌های بعدی مورد استفاده قرار بگیرن.
سیستم MTM با شناسایی، طبقه‌بندی و توضیح کارها و حرکاتی صورت می‌گیره که در طی انجام یک عملیات انجام میشن. بعد از انجام این طبقه‌بندی، یک زمان از پیش تعیین شده‌ی استاندارد رو به حرکت اختصاص میده تا کارایی و سودآوری رو افزایش بده.
هنگام اجرای سیستم MTM، مهندسین باید به طور مداوم در مورد روش‌های نوین تحقیق کنن و تلاش کنن تا در اطلاع از ترندها، آپدیت بمونن تا مطمئن بشیم همه‌ی نیازهای گسترده‌ی کاربران مختلف سیستم رو برطرف می‌کنیم.
سیستم‌های عمومی MTM طراحی شدن تا با تطبیق‌پذیری همه‌ی نیازهای کارسنجی رو در هر محیطی بدون در نظر گرفتن نوع فعالیت و گستردگیش پاسخ بدن.
نکته‌ی مهم در اجرای انواع تکنیک‌های PMTS از جمله MTM آشنا شدن با کدهای مخصوص هر کدوم از اون‌ها در ارائه و مطالعه‌ی گزارشات و همچین موقع استفاده از نرم‌افزارهای مربوطه‌ست. مثلا در MTM، علامت‌های D: Difficult و E: Easy نشون می‌دن که درجه سختی یک فعالیت چقدره؛ و علائم O:Out of vision و V:Vision برمی‌گردن به این نکته که یک عنصر در میدان دید اپراتور قرار داره یا نه.
میخای یه تنفس بگیر و یا بیا مقاله مهندسی ارزش رو یه نگا کن و دوباره برگرد ادامه این مقاله رو بخون!
انواع MTM
در ادامه به معرفی اعضای خانواده‌ی سیستم‌های MTM می پردازیم:
MTM1
این MTM پایه و اساس سایر اعضای این خانواده و شاخص‌ترین نوع MTM شناخته میشه که اولین بار در سال ۱۹۴۰ مورد استفاده قرار گرفته. از MTM1 زمانی استفاده میشه که مدت زمان کار خیلی کوتاه و کمتر از ۵/۲ثانیه باشه و اون کار به صورت مکرّر در فرآیندهای مختلف تکرار بشه.
MTM-UAS
از این استانداردِ زمانی که دومین نسل MTMهاست به طور گسترده در کشورهای اروپایی استفاده میشه و برای زمانی مورد قبوله که پروسه‌ی مورد بررسی ۱ تا ۵ دقیقه طول بکشه.
این عضو از خانواده، بر اساس سیستم MTM1، نسل دوم از اطلاعات ترکیب شده رو ارائه میده؛ این سیستم با تجزیه و تحلیل آماری الگوهای اصلی MTM1 ساخته شده و برای محیط‌های که محصولات دسته‌ای و سریالی تولید میکنن و یا فرآیندهای مشابه به این رو طی میکنن، مناسب‌ترینه.?
شرکت در دوره‌هایی که برای آموزش چگونگی استفاده از این تکنیک‌ها برگزار میشن برای یک مهندس صنایع شدیداً پیشنهاد میشه و حتی خود سایت MTM.ORG وبینارهایی رو در این زمینه برگزار میکنه.
MTM-MEK
نسل سوم این استانداردها MTM-MEK است که اون هم بر اساس تجزیه و تحلیل آماری MTM1 طراحی شده تا در سنجش‌های اقتصادیِ تولیدهای منحصر به فرد با چرخه‌ی زمانی طولانی، مورد استفاده قرار بگیره. از اونجایی که MTM-MEK قابلیت و تنوع بالایی در ارائه‌ی شیوه‌ی کار داره، برای اندازه‌گیری‌هایی که به علّت هزینه‌ی بالا یا پیچیدگی به ندرت انجام میشن، مناسبه.
سیتم‌های MTM کاربردی
بعضی از صنایع بسته به نوع فعالیت، نیاز به استانداردهای زمانی خاص دارن که متناسب با نوع فعالیتشون باشه؛ سازمان MTM، برای این کار دسته‌ای از MTMهای کاربردی رو طراحی کرده تا صنایعی مثل صنایع لجستیک یا سیستم‌های اداری بتونن از این روش کارسنجی و زمانسنجی بهره ببرن.
مزایا و معایب MTM
در کنار مزایای زیاد این روش مثل دقیق و جزئی بودن اطلاعات و قابلیت زمانسنجی پیش از اجرا و ارتباط و تقابل کمتر با کارگر نسبت به سایر روش‌ها، تکنیک MTM معایبی هم داره که در ادامه بهشون می‌پردازیم.
اولین مشکل این روش اینه که برای زمانسنجی به آنالیز دقیق فعالیّت و ثبت جزئیات خیلی زیاد نیاز داریم و همین مورد باعث بالا رفتن پیچیدگی‌ها در هنگام اجرای این روش میشه. پس یاد گرفتن و استفاده از این ابزار، علی رغم کاربردی بودن، کار آسونی نیست و احتیاج به مطالعه و دقت بالا داره.
در نهایت میشه گفت عمده‌ترین مشکل این تکنیک اینه که در عملیات دستی کاربرد داره و در عملیات‌های ماشینی باید از ابزار دیگه‌ای مثل تکنیک MOST استفاده کنیم که در ادامه راجع بهش حرف می‌زنیم.
زمان سنجی با تکنیک MOST
تکنیک MOST یا همون تکنیک توالی عملیات Maynard یک سیستم زمانی‌سنجی از پیش تعیین شده‌ست که عمدتاً در محیط‌های صنعتی استفاده میشه که در اون باید زمان و روش انجام کار یک کارگر یا ماشین بررسی بشه. برای محاسبه‌ی این زمان، اون کار به عناصر حرکتی تقسیم میشه و به هر کدوم واحد زمانی استاندارد مربوطه اختصاص داده میشه. این واحدهای زمانی که TMU نام دارن که مخفف عبارت Time measurement unit هستش؛ هر TMUs 100000 معادل یک ساعته. در آخر، زمان‌های اجرای همه‌ی عناصر کار و حرکت و فعالیت‌های مجاز فردی مثل استراحت، نماز و… با هم جمع میشن و حاصل این جمع به عنوان زمان استاندارد انجام یک فرآیند مورد استفاده قرار می‌گیره.
انواع MOST
تا امروز ۳ نوع MOST ابداع شدن که هر کدوم موارد استفاده‌ی متفاوتی دارن.
اولین نوع MOST ، تحت عنوان Basic-most شناخته میشه که اولین بار در سوئد و بعد در آمریکا به کار گرفته شد. Basic-most در عملیات‌هایی کاربرد داره که مدت زمان انجامشون حداقل یک دقیقه و حداکثر ده دقیقه باشه. این تکنیک، یه حالتی بین Mini-Most و Maxi-Most شناخته میشه؛ حالا بیاید با این دو تکنیک هم آشنا بشیم؛
خب Mini-Most وقتی استفاده میشه که فعالیت مورد بررسی کمتر از یک دقیقه طول بکشه و Maxi-Most برای عملیات‌هایی مناسبه که بازه‌ی زمانی انجام دادنش از ده دقیقه بیشتر باشه.
دلیل تجزیه این تکنیک به سه روش مجزا اینه که در زمانسنجی به این روش، چالش‌هایی وجود داشت مثلا عملیات‌هایی که خیلی کوتاه و تکرار شونده بودن با فاکتورهای MOST قابل سنجش نبودن و همین موضوع MINI-MOST طراحی شد. از اون طرف بررسی فرآیندهایی که سیکل‌های خیلی طولانی و غیر تکراری دارن به روش BASIC-MOST، به ثبت جزئیاتی منجر میشه که غیرضروری و گاهاً گمراه کننده هستن پس با این اوصاف MAXI-MOST به کمکمون اومد تا سیستمی ارائه بده که این باگ‌ها رو نداشته باشه.
در مجموع فقط سه دنباله‌ی فعالیت برای توصیف یک کار دستی مورد نیازه؛ به طور مثال Basic-Most دنباله‌ی زیر رو در بر داره:
- حرکت عمومی
- کنترل حرکت
- استفاده از ابزار
روش‌های کارسنجی و زمانسنجی اونقدر گسترده‌ان که میشه چندین کتاب برای تشریح کاملشون نوشت؛ حتی در کنار روش‌های کارسنجی و زمان سنجی رایج و معروف یک شرکت بر اساس چرخه‌ی زمانی و حجم محصول تولید شده میتونه روش‌های کارسنجی مخصوص به خودش رو طراحی کنه.
بهتون پیشنهاد می‌کنیم حالا که با مطالعه‌ی این دو مقاله یک دید اجمالی نسبت به کارسنجی پیدا کردید، به عنوان یک مهندس صنایع حتماً و حتماً حداقل به یکی از روش‌های کارسنجی و زمان سنجی به صورت کاربردی مسلط بشید.
ممنون که تا آخر این مقاله کنار ما بودین؛ امیدواریم نهایت استفاده رو ازش برده باشین?
دیدگاهتان را بنویسید